BURAK BEYAZTAŞ ESOGU - İS ETUDU ODEVİ

İŞ ANALİZİ VE UYGULAMALARI

Sanayi devrimi ile birlikte üretim kavramının şekil değiştirmesi, küçük çaplı üretimden kitlesel üretime geçilmesi; işletmelerde yapılacak işlerin belirli standartlara uygun olarak yapılmasını, verimlilik açısından ön plana çıkarmıştır. Yapılacak işler için uygun standartların belirlenmesi ise, çalışanların da bu standartlara uygun olarak seçilmesini ve eğitilmesini gerektirmiştir.
Tarih boyunca bir takım araştırmacılar, iş standartlarının ve çalışan/arda bulunması gereken niteliklerin belirlemenin ve işletmelerde verimliliği arttırmanın yollarını aramış, bu konuda çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalar; işletme yönetiminde kimi zaman başat bir konu olarak ele alınmış, kimi zaman da çok fazla dikkate alınmamıştır. Bunun nedeni ise; yönetim yaklaşımlarında ortaya çıkan değişimler ve bu değişimlerin "iş" kavramına bakış açılarının farklı olması ile açıklanabilir.
Çağdaş yönetim yaklaşımlarının ortaya çıkması ile, daha önceleri üretim odaklı bir sistemle çalışan işletmelerin, insan odaklı olarak çalışmaya başlamaları sonucunda; müşteri ve çalışanların ihtiyaç ve isteklerinin tatmin edilmesini zorunlu hale getirmiştir. Günümüzde, gelişen teknolojik olanaklar ile birlikte rekabetin artması işletmelerin özellikle müşteri istek ve ihtiyaçlarını belirlemelerini ve bunlara göre üretim anlayışlarını değiştirmeleri, varolabilmeleri ve örgütsel hedeflerini gerçekleştirmeleri için gerekli koşullardan biri haline gelmiştir. Gelişen ve değişen dünyada müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin değişmesi de kaçınılmazdır. Bu nedenle işletmeler de sürekli bir değişim ihtiyacı içindedirler. Değişebilmek ve artan rekabet içinde varlıklarını sürdürebilmek için; işletmelerin öncelikle kendilerini ve sahip oldukları kaynakları tanımlamaları, bu kaynakları geliştirebilmek için yapmaları gereken işleri belirlemeleri gerekmektedir. İş analizi kavramı; işletmedeki değişim ihtiyacını belirlemenin ve bu değişimi sağlamanın bir aracı olarak ortaya çıkmıştır.

İş analizi bir işin içerdiği görevlerin sorumlulukların ve işin başarıyla yapılması için bu işi üstlenecek kişilerde aranması gereken niteliklerin sistematik biçimde incelenmesi süreci olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılabildiği gibi iş analizi sayesinde örgütlerde personel tarafından yerine getirilen tüm işlerin ayrıntılı biçimde incelenmesi sağlanmaktadır. Bu süreçte örgütteki tüm işlerle ilgili bilgiler toplanmakta, kaydedilmekte ve irdelenmektedir. Bundan dolayı iş analizi yalnızca işin içeriğinde olan görevlerin belirlenmesi olmayıp, beceri, deneyim, eğitim gibi işin başarılması için personelde aranan nitelikleri ve işin yapıldığı ortam ile ilgili bilgilerin toplanmasını da içermektedir.

İş analizlerinin sonuçlarından biri de iş gereklilikleri, diğer bir deyişle o işi yapacak kişide bulunması gerekli niteliklerdir. Klasik uygulamaya göre de bu nitelikler, temel ve tercih edilen nitelikler olmak üzere ikiye ayrılır. Temel niteliklerin altındaki kişiler o işte çalıştırılmaz, tercih edilen niteliklerin ise o işin performansını artıracağı varsayılır. İş analizi araştırmalarının bir amacı da, iyi performansa yol açan niteliklerin neler olduğunu ortaya çıkarmaktır.

Örgütler, iş analizi aracılığıyla çalışanların işlevleri, kullandıkları yöntemler ve teknikler, kullandıkları aletler ve makineler, ürettikleri mallar ve hizmetler, işleri için gerekli olan bilgi, yetenek ve nitelikler hakkında veriler toplamaktadır. Bu veriler işin cinsini, harcanan zamanı, kullanılan iş araçlarını, malzemeleri, işin gerektirdiği yetenekleri, tecrübeleri, yetki ve sorumlulukları ve işin hangi koşullar altında yapıldığını kapsadığından, her iş bu standart özellikler yönünden analize tabi tutulmaktadır. İş analizi sonucu elde edilen veriler; insan kaynakları planlanması, insan kaynağı sağlama ve seçme, insan kaynaklarının eğitimi, iş değerlemesi ve ücretlendirme, başarı değerlendirmesi, çalışma ilişkilerini geliştirme ve iş güvenliğini sağlama süreçlerinde katkı sağlamaktadır.

Genel olarak iş analizleri iki yaklaşımla incelenebilir. Bunlardan birinci iş analizlerini insan kaynakları yönetimi açısından ele alır. Bu tür iş analizleri kuruluşlarda insan kaynaklarını planlama, ücret-maaş yönetimi, eğitim gibi konulardaki insan kaynaklarına veri sağlayacak nitelikte hazırlanmıştır. İkinci yaklaşım ise iş analizi kavramını daha geniş olarak tanımlar ve bu kavramın kapsamına ayrıca mühendisler tarafından yapılan işlere ilişkin bazı kantitatif çalışmaları da ekler. Bu yaklaşıma örnek olarak iş basitleştirme, zaman-hareket etütleri, yöntem geliştirme, iş ölçümü gibi faaliyetleri de belirtebiliriz.

Genel olarak iş analizi; hazırlık çalışmaları, iş analizi örgütlenmesi, iş analizi yönteminin kararlaştırılması, bilgi toplama ve alan çalışması ve toplanan bilgilerin incelenmesi süreçlerinden oluşmaktadır. Bu süreçlerde gözlem, görüşme, anket ve bunların karması yöntemlerinden de yararlanılmaktadır.

İş analizlerinden verimli sonuçlar sağlanabilmesi için; elde edilen sonuçların güvenilir, geçerli ve kapsamlı olması gerekmektedir. Bir işe ilişkin analizi aynı zamanda iki ayrı analist yapmış olsa da aynı sonuç elde edilmelidir. Ya da işin özelliklerinde bir değişme olmadığı taktirde iki ayrı zamanda yapılan analizler aynı sonucu vermelidir. Geçerlilikten ise, elde edilen sonucun doğruluğu kastedilmektedir. Sonuçların doğru olabilmesi için öncelikle verilerin doğru olması gerekmektedir. Analizin kapsamlı olması ise, işin tüm özelliklerini içermesi anlamını taşımaktadır. Yapılan tüm görevleri içermeyen analizler yanıltıcı olabilmektedir. İş analizleri sonuçta analizi yapanın yargısına dayandığından, rasyonel bir yargı iş analizlerinin en önemli dayanağıdır.